LermontovPoems

Ստանսներ

Սիրում եմ ես, երբ հոգու հետ կռվելով,
Շիկնում է իմ գեղեցկուհին դեռահաս.
Վերջալույսն է շիկնում այդպես, փռվելով
Փոթորկի և ամպրոպի դեմ վերահաս:

Շունչն եմ սիրում, որ շուրթերից իր ելած,
Անտառին է ձուլվում լուսնյակ գիշերով.
Այդպես տավիղն է ղողանջում ոսկելար,
Պաղ քամու հետ իր զրույցը հիշելով:

Բայց իմ աչքին քաղցր են թվում առավել
Աղաչանքի արցունքները նրա ծով.
Այդպես անմեղ քերովբեն է արտասվել,
Փրկչի անլուր տանջանքները տեսնելով:

Մենակություն

Ինչ ահավո՜ր է քարշ տալ այս կյանքի
Շղթաները – խուլ մենության մեջ:
Պատրա՜ստ են կիսել պահը բերկրանքիդ.
Ոչ ոք չի՛ կիսի վիշտդ անշեջ:

Մենակ եմ, ինչպես արքան երկնքի,
Սիրտս տնքում է տառապանքից,
Ճակատագրի դեմ գլխահակ ու հեզ,
Օրերն անցնում են երազի պես,

Եվ գալիս նորից, սակայն նույն շքեղ,
Հին երազանքով ոսկեզօծված,
Ու ես տեսնում եմ իմ դագաղը բաց
Ինձ է սպասում... Ինչո՞ւ ձգել –

Մեկ է, ոչ մեկը վրաս չի լալու,
Եվ (համոզված եմ) տեսնելով դիս,
Շատ ավելի են ուրախանալու,
Քան թե փուչ պահին իմ ծննդի:

Մուրացկանը

Դարպասների մոտ մի սուրբ վանքի
Ողորմություն էր խնդրում կանգնած –
Քաղցից, ծարավից, տառապանքից
Չորացած, թշվառ մի մարդ՝ հանգած:

Աղերսում էր նա մի կտոր հա՜ց,
Դեմքին տանջանքի դրոշմը կար,
Սակայն քա՜ր դրեց ափում պարզած,
Ինչ – որ մի անցորդ՝ կատակով չար:

Այդպես քո սե՜րն եմ խնդրել թաքուն
Դառն արցունքներով, կարոտակեզ.
Զգացմունքները իմ լավագույն
Խաբվա՜ծ մնացին հավետ այդպես:

* * *

Ես թուքումուր եմ հաճախ կերել
Ու մատնել են ինձ տանջանքների,
Որ ներել մարդկանց, ա՜յն եմ ներել,
Ինչ որ ինձ իրենք չէի՜ն ների:

Տանջե՜ց ինձ, պատժե՜ց բախտն անխնա,
Մեղքերիս բարդեց մեղքեր չեղյալ,
Սերը սրտիցս թռավ – գնաց,
Եվ ներել նրան զորու չեղա:

Ու մարդկանց հանդեպ – փոքր ու մեծի –
Դարձա սա՜ռն այնպես, մռայլատես.
Սակայն որ կողմ էլ շուռ եկա ես,
Ուրա՜խ դեմքերի հանդիպեցի:

Հիմար գեղեցկուհուն

1

Ամուրը մի օր հարց տվեց ինձ,
Կըմպե՞մ իր գինին երանելի –
Չէի՜ տոչորվում ես ծարավից,
Պարպեցի՛ սակայն գավաթը լի:

2

Զո՜ւր կցանկայի նորից հիմա
Թրջել իմ այրվող շուրթերը ես,
Զի կրքոտ գինու գավն աննման,
Ավա՜ղ, դատա՛րկ է քո գլխի պես:

Իմ տունը

Իմ տունն ամենո՜ւր է, ուր կա երկնակամար,
Ուր լսվում է միայն երգի հնչյուն,
Նեղ չի՜ եղել երբեք նա պոետիս համար,
Թեև կյանքի կայծ կա ամեն ինչում:

Աստղերի՜ն է հասնում տանս կտուրն անգո,
Եվ ճամփեքը – պատերն իրար կապող –
Հեռավոր են այնքան, որ կարող ես հոգո՜վ
Չափել միայն, ո՜չ թե աչքաչափով:

Ճշմարտության տենչ կա սրտում ամեն մարդու,
Հավերժության հատիկ՝ անապական,
Որ ամփոփում է իր կարճ մի ակնթարթում
Տարածությունն անափ ու դարն անկանգ:

Տե՜րն է ամենազոր շինել տունս շքեղ –
Տենչի համար այդ սուրբ ու սրտագին,
Դատապարտված եմ ես տառապելու այնտեղ,
Եվ լոկ այնտե՜ղ պիտի գտնեմ հանգիստ:

Կտակ

1

Կա մի տեղ – կածանի մոտ լքված –
Ամայի մի բացատ՝ անտառի խուլ ծոցում,
Ուր հյուսվող մշուշներն իրիկվա
Լուսնալույսն արծաթով է օծում...
Բարեկամ, դու բացատն այդ գիտես,
Ամփոփիր սառած դին իմ այնտեղ,
Երբ հանգած կլինեմ ես ի տեր:

2
Շիրմին այն մի մերժիր դու ոչինչ, և արա,
Ինչպես որ կարգով է օրենքի –
Թխկենու ճղներից խաչ տնկիր,
Եվ անտաշ մի քար բեր, դիր վրան.
Երբ ձայնից որոտի ու շանթի
Փոթորկվի անտառը, միգուցե մի բարի
Արարած, մի եկվոր իմ խաչը նկատի,
Եվ նստի, շունչ առնի իմ քարին:

Հույսը

Ես ունեմ մի հավք եդեմական,
Որ առավոտից մինչ երեկո
Թառում է դալար նոճուն, սակայն
Չի՜ երգում երբեք նա ցերեկով.
Մեջքը լազո՜ւրն է ներկել վերից,
Պստիկ գլուխը՝ ծիրանավա՜ռ,
Իսկ ոսկեփոշին իր թևերի
Ցո՜լքն է լուսայգի՝ երկնքում մառ:
Եվ հենց աշխարհը քուն է մտնում,
Մշուշաքողում, ճյուղին թառած,
Նա այնպես քա՜ղցր է երգում մթնում,
Գեղգեղում այնքա՜ն հոգեպարար,
Որ մոռանո՜ւմ ես դու ակամա
Քեզ ճնշող բեռը տառապանքի,
Եվ հնչյունն ամեն սրտիդ համար
Ասես թե մի – մի հյո՜ւր է անգին:
Ես լսել եմ այդ երգն իմ սիրած
Փոթորկի ժամին հաճախակի,
Եվ հո՜ւյս անունն եմ տվել նրան՝
Խաղաղ դայլայլող իմ թռչնակին:

* * *

Գեղեցիկ էր, ինչպես երա՜զը մանկական
Հարավային երկրների շողերի մեջ արեգական.
Ո՞վ կմեկնի, կանացի ի՞նչն է գեղեցիկ –
Փարթամ կո՞ւրծքը, թե՞ իրանը ճկուն ու ձիգ,
Թե՞ աչքերը՝ խոշոր – խոշոր: Այդ ամենը սակայն, հազիվ
Թե կարելի լինի կոչել գեղեցկություն: Ահավասիկ –
Անխոս շուրթերն ո՞վ կսիրի՝ հանուն իրենց հրապույրի,
Իսկ անկրակ հայացքն, ասես ծաղիկ լինի առանց բույրի:

Երկի՜նք, քո դեմ երդվում եմ ես,
Գեղեցի՜կ էր... այրվում էի ու դողդողո՜ւմ,
Երբ ճակատից խոպոպիկները ոսկեթել մետաքսի պես
Գահավիժում – ափերիս մեջ էին սողում,
Պատրաստ էի իջնել ծնկի, փռել նրա ոտքերի դեմ
Ի՜նչ ունեի – ազատությո՜ւն, կյա՜նք ու եդե՜մ –
Միայն թե ետ ստանայի գոնե հայա՜ցք մի հպանցիկ.
Այլոց դեմքին երանելի՝ բա՜ն չտեսա – թույնից բացի:

Առագաստը

Ճերմակին տվող մեն – մի առագաստ –
Ծովի կապուտակ, թանձր միգում...
Ի՞նչ է որոնում եզերքում անհաս,
Եվ ի՞նչ է լքել հայրենիքում...

Ալիքների խաղ – քամի՜ն է ոռնում,
Ճկվո՜ւմ է կայմը, ճռռո՜ւմ... Սակայն,
Ավա՜ղ, ոչ բախտ է այնտեղ որոնում,
Ո՛չ էլ բախտից է հալածական:

Վարում՝ լազուրից թափանցիկ շիթեր,
Ոսկե արև՜ն է շողում վերում...
Իսկ նա մրրի՜կ է աղերսում ի տեր,
Ասես հանգիստ կա մրրիկներում:

* * *

Երբ ալիք է տալիս արտը դեղնազօծվող,
Թարմ անտառը շրշում հովի շնկշնկոցից,
Եվ սալորը այգում, իր մորեգույն բոցով,
Ծիկրակում է կանաչ տերևների ծոցից.

Մայրամուտին բոսոր, լուսածեգին ոսկի,
Երբ ցողաթաց, արծաթ հովտաշուշանն անուշ
Ողջունելով ասես – առանց մի կենտ խոսքի –
Թփուտների միջից ինձ գլխով է անում.

Պաղ աղբյուրը ձորում, երբ հմայիչ խաղով
Միտքս ընկղմում է երազի մեջ աղոտ,
Եվ շշնջում ինչ – որ խորհրդավոր սագա
Ակունքների մասին – խաղաղ, անապական,-

Հանդարտվում է հոգիս ցավից ու տագնապից,
Հարթվում է իմ ջահել ճակատն ակոսատված,-
Եվ, թվում է, մոտ եմ երջանկության ափին,
Եվ երկնքում ասես հայտնվում է աստված...

Աղոթք

Ես, կույս աստվածամայր, աղոթում եմ հիմա
Քո պատկերի առաջ - պայծառ ու լուսերես –
Ո՛չ փրկության համար, ո՛չ զինվորի նման,
Ո՛չ՝ որ գոհ եմ, ո՛չ էլ՝ որ մեղքերս ներես,

Ո՛չ էլ աղոթում եմ հոգու համար իմ սին,
Թափառական հոգուս՝ անհայրենիք, անտակ,
Այլ ուզում եմ պահ տալ քեզ այս անմեղ կույսին,
Քեզ, որ սառն աշխարհի հովանավորն ես տաք:

Արժանավոր հոգին պատիր երջանկությամբ,
Եվ տուր նրան ուշիմ ուղեկիցներ կյանքի,
Պայծառ ջահելություն և ծերություն անամպ,
Լեր ապավեն իր հեզ սրտին տառապագին:

Լուռ գիշերով լինի, թե առավոտ ծեգին,
Երբ էլ հրաժեշտի վերջին պահը ցոլա,
Դու մահճի մոտ մահվան, իր գեղեցիկ հոգին
Ընդունելու ճամփիր հրեշտակին քո լավ:

* * *

Բաժանված ենք թեև, կրծքիս վրա սակայն
Քո պատկերն եմ պահում նվիրական,
Ինչպես լավ օրերի ուրվականը գունատ,
Բերկրություն է բերում իմ հոգուն նա:

Եվ տրված եմ թեև ես կրքերի ուրիշ,
Բայց սիրում եմ նրան, ինչպես հնում.
Լքված տաճարն այդպես տաճար է միշտ,
Եվ տապալված կուռքն է աստված մնում:

Հայրենիք

Ես սիրում եմ հայրենիքս, տարօրինակ սիրով սակայն,
       Եվ չի հաղթի սիրույս իմ միտքը բանական:
              Ո՛չ իր փառքը – գնված արյամբ,
Ո՛չ հանգիստը – ինքնավստահ և անձնագոհ,
Ո՛չ սրբասուրբ ավանդները հնադարյան
Չեն համակում ինձ բերկրալի անրջանքով:

       Բայց չգիտեմ ինչի՞ համար, սիրում եմ ես
       Տափաստանի լռությունը նրա սառած,
       Անպարագիծ անտառների ծփանքը հեզ,
Հեղեղումներն իր գետերի – ծովերի պես լայնատարած:
Աղուրներով միջգյուղային սիրում եմ ես սուրալ սայլով,
Եվ հայացքով հանդարտասահ սուզվել մթան խորքը խաղաղ,
Զննել շուրջս ու հոգոցով գիշերելու տեղ տենչալով,
Դիմավորել հեգ գյուղերի թրթռացող լույսերը պաղ:
       Պեծին տվող խոզանների ծուխն եմ սիրում օձագալար,
       Սայլախումբը՝ գիշերային տափաստանում դադար առած,
       Դեղնած արտում սպիտակին տվող դալար
       Զույգ ցարասին – բլրին թառած:
       Ուրախությամբ՝ այլոց օտար ու անընկալ,
       Ես տեսնում եմ լեցուն մի կալ,
       Ծղոտածածկ հին մի խրճիթ – ինձ հարազատ –
       Պատուհանի նեղ փեղկերով փորագրազարդ:
       Տոն է եթե, պատրաստ եմ ես եղյամապատ մթնշաղից
       Մինչ կեսգիշեր դիտել պարերը կատաղի
       Դոփյուններով, սուլոցներով... Կատարը տաք
        Մուժիկների զվարճալի զրույցի տակ:

Գագիկ ԴԱՎԹՅԱՆԻ թարգմանությամբ

Стансы

Люблю, когда, борясь с душою,
Краснеет девица моя:
Так перед вихрем и грозою
Красна вечерняя заря.

Люблю и вздох, что ночью лунной
В лесу из уст ее скользит:
Звук тихий арфы златострунной
Так с хладным ветром говорит.

Но слаще встретить средь моленья
Ее слезу очам моим:
Так, зря спасителя мученья,
Невинный плакал херувим.

Одиночество

Как страшно жизни сей оковы
Нам в одиночестве влачить.
Делить веселье - все готовы:
Никто не хочет грусть делить.

Один я здесь, как царь воздушный,
Страданья в сердце стеснены,
И вижу, как судьбе послушно,
Года уходят, будто сны;

И вновь приходят, с позлащенной,
Но той же старою мечтой,
И вижу гроб уединенный,
Он ждет; что ж медлить над землей?

Никто о том не покрушится,
И будут (я уверен в том)
О смерти больше веселится,
Чем о рождении моем…

Нищий

У врат обители святой
Стоял просящий подаянья
Бедняк иссохший, чуть живой
От глада, жажды и страданья.

Куска лишь хлеба он просил,
И взор являл живую муку,
И кто-то камень положил
В его протянутую руку.

Так я молил твоей любви
С слезами горькими, с тоскою;
Так чувства лучшие мои
Обмануты навек тобою!

* * *

Нередко люди и бранили,
И мучили меня за то,
Что часто им прощал я то,
Чего б они мне не простили.

И начал рок меня томить.
Карал безвинно и за дело -
От сердца чувство отлетело,
И я не мог ему простить.

Я снова меж людей явился
С холодным, сумрачным челом;
Но взгляд, куда б ни обратился,
Встречался с радостным лицом!

   Глупой красавице

                     1

Амур спросил меня однажды,
Хочу ль испить его вина -
Я не имел в то время жажды,
Но выпил кубок весь до дна.

                   2

Теперь желал бы я напрасно
Смочить горящие уста,
Затем, что чаша влаги страстной,
Как голова твоя - пуста.

Мой дом

Мой дом везде, где есть небесный свод,
Где только слышны звуки песен,
Все, в чем есть искра жизни, в нем живет,
Но для поэта он не тесен.

До самых звезд он кровлей досягает
И от одной стены к другой
Далекий путь, который измеряет
Жилец не взором, но душой,

Есть чувство правды в сердце человека,
Святое вечности зерно:
Пространство без границ, теченье века
Объемлет в краткий миг оно.

И всемогущим мой прекрасный дом
Для чувства этого построен,
И осужден страдать я долго в нём
И в нём лишь буду я спокоен.

               Завещание

                         1
Есть место: близ тропы глухой,
В лесу пустынном, средь поляны,
Где вьются вечером туманы,
Осеребренные луной...
Мой друг! ты знаешь ту поляну;
Там труп мой хладный ты зарой,
Когда дышать я перестану!

Могиле той не откажи
Ни в чем, последуя закону;
Поставь над нею крест из клену
И дикий камень положи;
Когда гроза тот лес встревожит,
Мой крест пришельца привлечет;
И добрый человек, быть может,
На диком камне отдохнет.

Надежда

Есть птичка рая у меня,
На кипарисе молодом
Она сидит во время дня,
Но петь никак не станет днем;
Лазурь небес - ее спина,
Головка пурпур, на крылах
Пыль золотистая видна,-
Как отблеск утра в облаках.
И только что земля уснет,
Одета мглой в ночной тиши,
Она на ветке уж поет
Так сладко, сладко для души,
Что поневоле тягость мук
Забудешь, внемля песни той,
И сердцу каждый тихий звук
Как гость приятен дорогой;
И часто в бурю я слыхал
Тот звук, который так люблю;
И я всегда надеждой звал
Певицу мирную мою!

* * *

Она была прекрасна, как мечта
Ребенка под светилом южных стран;
Кто объяснит, что значит красота:
Грудь полная иль стройный гибкий стан
Или большие очи? - но порой
Все это не зовем мы красотой:
Уста без слов - любить никто не мог;
Взор без огня - без запаха цветок! -

О небо, я клянусь, она была
Прекрасна!... я горел, я трепетал,
Когда кудрей, сбегающих с чела,
Шелк золотой рукой своей встречал,
Я был готов упасть к ногам её,
Отдать ей волю, жизнь, и рай, и все,
Чтоб получить один, один лишь взгляд
Из тех, которых все блаженство - яд!

Парус

Белеет парус одинокой
В тумане моря голубом!..
Что ищет он в стране далекой?
Что кинул он в краю родном?..

Играют волны - ветер свищет,
И мачта гнется и скрыпит...
Увы! он счастия не ищет
И не от счастия бежит!

Под ним струя светлей лазури,
Над ним луч солнца золотой...
А он, мятежный, просит бури,
Как будто в бурях есть покой!

* * *

Когда волнуется желтеющая нива,
И свежий лес шумит при звуке ветерка,
И прячется в саду малиновая слива
Под тенью сладостной зеленого листка;

Когда росой обрызганный душистой,
Румяным вечером иль утра в час златой,
Из-под куста мне ландыш серебристый
Приветливо кивает головой;

Когда студеный ключ играет по оврагу
И, погружая мысль в какой-то смутный сон,
Лепечет мне таинственную сагу
Про мирный край, откуда мчится он,—

Тогда смиряется души моей тревога,
Тогда расходятся морщины на челе,—
И счастье я могу постигнуть на земле,
И в небесах я вижу бога.

Молитва

Я, матерь божия, ныне с молитвою
Пред твоим образом, ярким сиянием,
Не о спасении, не перед битвою,
Не с благодарностью иль покаянием,

Не за свою молю душу пустынную,
За душу странника в мире безродного;
Но я вручить хочу деву невинную
Теплой заступнице мира холодного.

Окружи счастием душу достойную;
Дай ей сопутников, полных внимания,
Молодость светлую, старость покойную,
Сердцу незлобному мир упования.

Срок ли приблизится часу прощальному
В утро ли шумное, в ночь ли безгласную -
Ты восприять пошли к ложу печальному
Лучшего ангела душу прекрасную.

* * *

Расстались мы, но твой портрет
Я на груди своей храню:
Как бледный призрак лучших лет,
Он душу радует мою.

И, новым преданный страстям,
Я разлюбить его не мог:
Так храм оставленный - всё храм,
Кумир поверженный - всё бог!

Родина

Люблю отчизну я, но странною любовью!
       Не победит ее рассудок мой.
           Ни слава, купленная кровью,
Ни полный гордого доверия покой,
Ни темной старины заветные преданья
Не шевелят во мне отрадного мечтанья.

Но я люблю - за что, не знаю сам -
       Ее степей холодное молчанье,
       Ее лесов безбрежных колыханье,
       Разливы рек ее, подобные морям;
Проселочным путем люблю скакать в телеге
И, взором медленным пронзая ночи тень,
Встречать по сторонам, вздыхая о ночлеге,
Дрожащие огни печальных деревень;
           Люблю дымок спаленной жнивы,
           В степи ночующий обоз
           И на холме средь желтой нивы
           Чету белеющих берез.
           С отрадой, многим незнакомой,
          Я вижу полное гумно,
           Избу, покрытую соломой,
           С резными ставнями окно;
           И в праздник, вечером росистым,
           Смотреть до полночи готов
           На пляску с топаньем и свистом
           Под говор пьяных мужичков.

Перевод на армянский Гагика Давтяна

Միխայիլ Լերմոնտով (1814-1841) Михаил Лермонтов

Ռուս բանաստեղծ, դրամատուրգ, արձակագիր, նկարիչ: 19-րդ դարի ռուս հեղափոխական ռոմանտիզմի վերջին խոշորագույն ներկայացուցիչն է: Լերմոնտովի ճակատագրի և ստեղծագործության մեջ շրջադարձային եղավ Պուշկինի սպանության առթիվ գրված «Պոետի մահը» բանաստեղծությունը, որի համար նա աքսորվեց Կովկաս, մասնակցելու լեռնեցիների դեմ ռազմական գործողություններին։ Կյանքի վերջին չորս տարիներն անցան Կովկասում, որտեղ նա գրեց իր լավագույն գործերը։ Այստեղ էլ բանաստեղծը առայսօր չպարզաբանված հանգամանքներում սպանվեց մայոր Մարտինովի հետ մենամարտում: Լերմոնտովի պոեզիան և արձակը հզոր ներգործություն ունեցան ռուս գրականության հետագա զարգացման վրա։